Zasada działania współczesnych gramofonów wywodzi się wprost od fonografu, a więc wynalazku Edisona opatentowanego jeszcze w 1878 roku. Idea zapisu i odtwarzania dźwięku przetrwały do dziś, zmieniły się jedynie materiały i konstrukcje urządzeń do odtwarzania dźwięku. W fonografie dźwięk zapisywano rzeźbiąc igłą diamentową rowek na folii cynowej nawiniętej na stalowy walec. Odtwarzanie przebiegało w analogiczny sposób, czyli igła przesuwała się po uprzednio wyrzeźbionych na walcu rowkach. Z czasem fonografy zostały wyparte przez gramofony – ostatni fonograf wyprodukowano w 1929 roku. Najważniejszą różnicą było zastąpienie walców przez płyty gramofonowe wynalezione przez Emila Berlinera – również wynalazcę m.in. gramofonu i mikrofonu węglowego. Te przełomowe wynalazki przyczyniły się do rozwoju fonografii i całego przemysłu muzycznego.
W latach 80. ubiegłego wieku na rynku pojawiły się płyty CD, które niemalże wyeliminowały poczciwe płyty winylowe i kiedy wydawało się, że format ten przejdzie do historii, po latach wróciła moda na słuchanie czarnych płyt, a co za tym idzie renesans gramofonów.
Z założenia gramofony to mało skomplikowane urządzenia, składające się z niewielkiej ilości części. Praktycznie nawet średnio uzdolniony majsterkowicz jest w stanie zbudować własnoręcznie urządzenie odtwarzające dźwięk z czarnych płyt, ale w tej zabawie, nie chodzi o to żeby jakoś to grało, ale żeby oczarowało nas swoim dźwiękiem! A żeby to osiągnąć konstruktorzy gramofonów prześcigają się w tworzeniu wymyślnych konstrukcji używając do tego niezwykle rzadkich materiałów, dlatego niektóre audiofilskie konstrukcje są bardzo skomplikowane i kosztują krocie. Oczywiście na początek swojej przygody z analogowym dźwiękiem nie musimy kupować "wyczynowego" gramofonu za powiedzmy 50 tys. złotych lecz możemy wybrać proste urządzenie od renomowanego producenta zapewniającego dźwięk na przyzwoitym poziomie.
Budowa gramofonu
Na początek omówimy budowę standardowego gramofonu z uwzględnieniem jego najważniejszych elementów, żeby wiedzieć, na co zwracać uwagę przy wyborze sprzętu dla siebie. Z racji obszerności tematu opis tych najważniejszych elementów jest ograniczony do niezbędnego minimum, ale więcej szczegółów będzie pojawiać się w kolejnych artykułach, w których każdy z elementów będzie potraktowany osobno.
Plinta
Podstawowym elementem każdego gramofonu jest podstawa nazywana także plintą (czasami też chassis). Wokół tego elementu zbudowana jest cała mechaniczna część gramofonu. Na podstawie montowany jest talerz, ramię a często również silnik napędowy urządzenia. Zadaniem tej części gramofonu jest zapewnienie solidnego fundamentu dla pozostałych elementów, jak i obracanie płytą winylową z odpowiednią prędkością. Rozwiązań technicznych napędu talerza jest wiele, ale chyba najpopularniejszym jest napęd paskowy. W takiej sytuacji silnik napędza talerz przy pomocy elastycznego paska poruszającego się po obwodzie talerza, lub kręcącego talerzykiem pośrednim, na którym zamontowany jest właściwy talerz. Przy zastosowaniu tego typu napędu dobrze jest, żeby talerz miał dość dużą bezwładność, gdyż ułatwia to utrzymanie właściwej prędkości obrotowej niezależnie od zakłóceń zewnętrznych.
Ramię
Kolejnym istotnym elementem każdego gramofonujest ramię gramofonowe. Jego zadaniem jest utrzymanie wkładki gramofonowej (o niej za chwilę), w sposób umożliwiający igle wkładki na odczyt rowków płyty z minimalnymi zniekształceniami. Najlepiej żeby ramię było lekkie, a zarazem sztywne, odpowiednio ustawione oraz umożliwiające regulację wkładki. Wewnątrz ramienia przebiegają przewody prowadzące sygnał audio z wkładki do wzmacniacza, jest to więc kolejny ważny element wpływający na brzmienie całego gramofonu. Wspomnę, że jest kilka dostępnych typów ramion gramofonowych o różnych długościach i kształcie, ale więcej na ten temat w osobnym artykule. Na początek warto wiedzieć, że najpopularniejszymi ramionami są modele na zawieszeniu kardanowym o długości 9 cali. Takie ramiona produkcji firm takich jak Rega, Pro-Ject czy Jelco możemy spotkać w większości gramofonów średniej klasy. Na ramieniu montowana jest wkładka gramofonowa. To niepozornie wyglądające pudełeczko ma bardzo trudne zadanie i jest często przykładem bardzo zaawansowanej inżynierii. To właśnie wkładka gramofonowa z diamentową igłą zamontowaną na wsporniku, odczytuje mechaniczny zapis na płycie i przetwarza go na sygnał elektryczny, wzmacniany i dostarczany do głośników naszych systemów audio.
Obecnie dostępne są dwa rodzaje wkładek. Pierwsze, najbardziej popularne to wkładki tzw. MM (Moving Magnet), gdzie elementem generującym prąd jest magnes drgający w polu magnetyczny, a drugie to MC (Moving Coil), gdzie tym elementem jest cewka, czyli elektromagnes. Dokładnie o różnicach między nimi wspomnę w osobnym artykule, ale warto wiedzieć, że wkładki MC generują wielokrotnie niższe napięcie elektryczne, wymagają więc specjalnych przedwzmacniaczy oraz większej dbałości o okablowanie łączące je ze wspomnianym przedwzmacniaczem.
Przedwzmacniacz
Doszliśmy do kolejnego elementu, nie będącego wprawdzie gramofonem, ale niezbędnego do prawidłowego odtworzenia płyty winylowej. Jest to przedwzmacniacz gramofonowy, zwany też przedwzmacniaczem RIAA. Jest to urządzenie, którego zadaniem jest wzmocnienie sygnału z wkładki gramofonowej, który jest kilkadziesiąt razy niższy niż np. z odtwarzacza CD, oraz odwrócenie korekcji RIAA, czyli specjalnej korekty pasma przenoszenia stosowanej do nagrywania płyt winylowych, umożliwiającej uzyskanie lepszych parametrów jakościowych nagrania. Brak takiej korekty powoduje zniekształcenie odtwarzanej muzyki, a konkretnie obniżenie ciśnienia akustyczngo niskich częstotliwości i podbicie wysokich.
Niekiedy przedwzmacniacz gramofonowy jest wbudowany do wzmacniacza zintegrowanego lub można go dokupić jako kartę rozszerzenia, ale najczęściej występuje jako osobne pudełko instalowane między gramofonem a wzmacniaczem.
Okablowanie
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o okablowaniu. Kable łączące gramofon z przedwzmacniaczem muszą być odpowiednie, o niskiej pojemności własnej oraz zakończone odpowiednią wtyczką (wiele ramion wymaga wtyczki w standardzie DIN), a także koniecznie jest prawidłowe uziemienie gramofonu, dlatego kable gramofonowe zazwyczaj mają dodatkową żyłę przewodzącą, służącą właśnie do tego celu.
Do tych wszystkich opisanych wcześniej elementów, które muszą być na przyzwoitym poziomie, dochodzą jeszcze kwestie związane z prawidłowym ustawieniem gramofonu. Trzeba mu bowiem zapewnić możliwie pozbawione drgań podłoże, tutaj świetnie sprawdzają się wiszące półki oraz idealnie go wypoziomować. Samo ustawienie ramienia i wkładki też wymaga sporo staranności i trochę wiedzy, ale jest niezbędne do tego, żeby gramofon działał poprawnie. Pominięcie tych ważnych czynności spowoduje, że zamiast cieszenia się pięknym dźwiękiem z płyt winylowych, możemy być sfrustrowani osiągniętymi rezultatami. Dlatego w kolejnych artykułach, oprócz bardziej szczegółowego opisu poszczególnych elementów wspomnianych tutaj, omówię także temat poprawnego ustawienia gramofonu.
Wszystkich zainteresowanych tematyką gramofonów, ale nie tylko, zapraszamy do naszej grupy Najlepsze Audio na Facebooku.
Jest to miejsce wymiany poglądów, opinii i dzielenia się swoimi doświadczeniami z zakresu audio. Dotyczy to zarówno urządzeń ekstremalnych, jaki i popularnych, dostępnych dla szerszego kręgu miłośników dobrego dźwięku. Dbamy o to żeby dyskusje były merytoryczne i toczyły się w kulturalnej atmosferze. Dlatego eliminujemy z naszego grona osoby próbujące trolować, hejtować i obrażać innych uczestników. Do grupy Najlepsze Audio zapraszamy zarówno doświadczonych melomanów i audiofilów, jak również początkujących. Zakres poruszanych tematów jest olbrzymi, a dyskusje trwają 24 godziny na dobę. Każdy powinien więc znaleźć dla siebie coś interesującego.